‘Het monster bleek een mens te zijn’
Antonietta Pinkster is MfN-registermediator sinds 2006. Zij is voorzitter van de VMSZ (Vereniging van Mediators in Strafzaken) en bestuurslid van de MfN. Sinds 1978 is zij advocaat. In deze nieuwsbrief geeft Antonietta u een blik in de praktijk van mediation in het strafrecht. Zij vertelt hoe dat werkt en wat partijen eraan hebben. Ook laat zij recente (Europese) ontwikkelingen zien.
‘Bij mediation in strafzaken vertellen slachtoffers wat de daad met ze gedaan heeft, wat de gevolgen zijn. Verdachten vertellen hoe ze tot dingen zijn gekomen. Vaak hebben slachtoffers vragen: hoe is het mogelijk dat de automobilist de fietser niet heeft gezien? Waar kwam die agressie vandaan? Dat zij antwoorden krijgen, helpt bij het verwerkingsproces. Mediation in strafzaken heet niet voor niets herstelrecht. Dat is precies wat het doet. Mensen horen elkaar, er ontstaat begrip over en weer. Mediation kan natuurlijk alleen als zowel slachtoffer als verdachte daarvoor open staan. We proberen het in één gesprek te doen, altijd met twee gekwalificeerde mediators. Het is een intensief proces. De verdachte hoeft niet te bekennen, maar moet wel erkennen wat hij heeft gedaan en daarvoor verantwoordelijkheid nemen.’
Ernstige zaken
‘Sinds 2017 is mediation in strafzaken in het hele land mogelijk. Elke rechtbank en elk gerechtshof heeft een mediationbureau waar rechters en officieren van justitie een zaak kunnen aanmelden. Een mooi resultaat, sinds de eerste pilot in 2010 van start ging. Mediation kan in elk soort strafzaak, ook in hele ernstige zaken. Ik heb mediations gedaan in zaken van onder andere brandstichting, zware mishandeling en zeden. Ook in verkeerszaken met dodelijke afloop, dan vindt de mediation met de nabestaanden plaats. Het mooie is dat mensen in mediation dingen bereiken die het strafrecht niet kan bieden.’
Angst
‘Een voorbeeld van een collega: een vrouw van bijna tachtig werd aangereden door een auto, die een bocht veel te ruim nam. Ze hield daar een verbrijzeld bekken, gezichtsbreuken en een gebroken knie aan over. De automobilist reed door en meldde zich pas tien dagen later. In de intakegesprekken bleek dat beide partijen graag mediation wilden. Het slachtoffer, die werd vergezeld door haar dochter, voelde zich bang en onzeker op straat en had veel last van haar verwondingen. De verdachte erkende schuld, wilde nooit meer autorijden en ondervond veel stress. In het mediationgesprek sloeg langzamerhand de stemming om van bitterheid, opgekropte angst en andere nare gevoelens naar beter hanteerbare emoties, bij beide partijen. De dochter was opgelucht dat ‘het monster een mens bleek te zijn’, zoals ze zei, en wist dat dit zou bijdragen aan het herstel van haar moeder. Het slachtoffer aanvaardde de excuses van de verdachte.’
Afspraken
‘Na de mediation stellen wij een slotovereenkomst op, die aan het strafdossier wordt toegevoegd als beide partijen dat willen. Soms willen ze het niet, dan is het gesprek alleen genoeg geweest. Is de zaak nog niet op zitting geweest, dan kan de officier van justitie de zaak seponeren, een strafbeschikking doen, of vervolgen. Komt de zaak op zitting, dan doet de rechter wat hem of haar dienstig lijkt. In de zaak van de aanrijding die ik net beschreef heeft de rechter in zijn vonnis waardering uitgesproken voor de mediation, waar zowel verdachte als slachtoffer baat bij hadden. Omdat het om een ernstig strafbaar feit ging, legde hij de verdachte een deels onvoorwaardelijke gevangenisstraf op. Het komt ook voor dat een rechter geen straf oplegt. Vaak worden tijdens de mediation afspraken gemaakt over schadevergoeding. We proberen ervoor te zorgen dat die betaald is als de zittingsdag aanbreekt. Andere afspraken in mediation gaan er bijvoorbeeld over dat de verdachte zich een paar maanden niet laat zien op een bepaalde plek. Dat geeft het slachtoffer rust. Met een straatverbod gaat dat veel lastiger. Uit onderzoek blijkt bovendien dat mensen zich beter houden aan wat ze zelf hebben afgesproken, dan aan wat opgelegd is.’
Wettelijke basis
‘In het nieuwe Wetboek van Strafvordering krijgt mediation in strafzaken een wettelijke basis. Een inhoudelijke vernieuwing is dat de rechter een strafzaak na een geslaagde mediation kan beëindigen, al dan niet voorwaardelijk. Binnenkort start een pilot om te zien hoe dit in de praktijk uitwerkt. Wat de VMSZ betreft zouden ook verdachten en slachtoffers verwijzing naar mediation kunnen vragen, in plaats van alleen rechters en officieren. Wie weet wordt dat in de toekomst ooit mogelijk.’
Kwaliteit
‘Van de zaken die in mediation komen slaagt 83%. Vorig jaar zijn 1346 zaken verwezen en 787 mediations gestart, waarvan er 749 zijn afgerond. Van die 1346 waren er 397 jeugdzaken, meer dan ooit tevoren. Mediation in strafzaken kan nog verder groeien. ‘Praten is het beste medicijn’, zoals iemand in mediation zei. Communicatie zet dingen in perspectief. Als er over en weer begrip ontstaat, kunnen mensen afstand nemen van wat er gebeurd is, de zaak laten rusten. Helaas is het jaarlijkse budget voor mediation tot en met 2026 vastgesteld op een te laag bedrag, dat meestal in oktober al op is. Dat zet een rem op dit mooie instrument. Ook de vergoeding voor de mediators laat te wensen over. Zij verdienen minder aan een zaak dan iemand krijgt voor een mediation op toevoegingsbasis. Mediation in strafzaken doen we altijd met twee MfN-registermediators, die een gespecialiseerde opleiding hebben gevolgd en voldoen aan hoge kwaliteitseisen. Het MfN-register is het enige deugdelijke kwaliteitsregister. Er is tuchtrecht aan verbonden, dat geeft zekerheid. Kwaliteit is uiteraard in iedere mediation belangrijk, maar strafrecht heeft verstrekkende gevolgen voor mensen, dus dan klemt dat nog meer. Vrijwel alle mediators in strafzaken zijn lid van de VMSZ.’
Europa
‘In december heeft Nederland een verklaring van de ministers van Justitie van de Raad van Europa getekend over mediation in strafzaken. Daarin wordt opgeroepen tot verdere implementatie van herstelrecht binnen het eigen strafrechtsysteem van de lidstaten, onder andere door beleid, samenwerking en financiering. Een goed initiatief. Maar dan moet dat tot 2026 vastgestelde budget wel omhoog. Verder doen we het Europees gezien niet slecht. In 2019 werd het project Mediation in Strafzaken tweede bij de tweejaarlijkse verkiezing van innovatie in het strafrecht, de Crystal Scales of Justice-prijs, ingesteld door de Raad van Europa en de Europese Commissie. Mediation heeft een belangrijke rol in strafzaken. Ik gun het slachtoffers en verdachten, die er allebei zo mee geholpen worden.’